Astronomia, nauka o kosmosie jej piękno jest w naturze
     
   Okulary      
       
   
Okulary do teleskopów astronomicznych Nawet najlepszy teleskop bez dobrego okularu jest niewiele wart. Okular jest drugą najważniejszą po lustrze głównym lub obiektywie rzeczą w teleskopie. Aktualnie na rynku światowym istnieje ogromny wybór okularów astronomicznych i nie sposób ich wszystkich wymienić. Zanim powiemy gdzie kupić okular w Polsce i na świecie, jaki okular kupić, musimy dowiedzieć się co jest najważniejsze w dostępnych okularach.

Jaka jest różnica między okularami? Czy najważniejsze jest powiększenie? Okazuje się, że nie! Przede wszystkim ważne są: jakość optyki i pole widzenia. Pole widzenia liczymy w stopniach. Jest niemal najważniejszą rzeczą w okularze. Powód jest prosty: jeśli okular Huygensa ma pole widzenia ok. 30°, a dla porównania okular Plössla ponad 50°. Jak łatwo zauważyć, możemy widzieć za pomocą okularu Plössla prawie dwa razy więcej - nie zmieniając powiększenia.

Jakość optyki odgrywa również niebagatelną rolę. Kiedy wybieramy okular, warto kupić ten o najlepszej jakości optyki, na jaką oczywiście nas stać. Koniecznie achromatyczny i z powłoką przeciwodblaskową (MC). Warto dodać, że jeśli ktoś kupuje teleskop i nie chcąc wydawać pieniędzy od razu na wszystko, może kupić dobrą "tubę optyczną" - czyli teleskop ze statywem, potem dopiero potrzebne okulary. Dzięki prostemu obliczeniu (o którym powiemy później) będziemy wiedzieli jakie powiększenie będziemy stosowali w obserwacjach. Przejdźmy zatem do opisu najpopularniejszych okularów jakie są dostępne na rynku.

Popularne typy okularów dostępnych w Polsce Okulary do teleskopów astronomicznych Okular Huygensa (oznaczenie H). Jest to najpopularniejszy okular w Polsce i za wschodnią granicą, jednak na świecie rzadziej spotykany. Ma on bardzo prostą budowę (składa się z dwóch soczewek) oraz bardzo małe pole widzenia ok. 30°. Należy wspomnieć, że okular ten jest dosyć często używany w mikroskopach i dołączany do wielu modeli teleskopów sprzedawanych w Polsce. Warto też zwrócić uwagę, że ww. okular w teleskopach o światłosiłach f/3, f/4 i zbliżonych, nie będzie dawał ostrego

obrazu na całej powierzchni pola widzenia - tylko w centrum. (ii) Okular Ramsdena jest okularem dwuelementowym, o bez wątpienia lepszej optyce, jednak ciągle nie jest to okular z którego bylibyśmy zadowoleni. Również małe pole widzenia, ok. 30°. Poza tym, okular Ramsdena jest rzadko spotykany w Polsce.

(iii) Okular Kellnera (oznaczenie K) jest kolejnym okularem jaki jest bardzo popularny w Polsce. Ma on większe pole widzenia niż okular Huygensa bo wynoszące około 40°. Na rynku możemy spotkać również jego odmiany jak MA - Modified Achromatic oraz AR - Achromatic Ramsden. Obydwa są lepsze od standardowego Kellnera. Okular Kellnera składa się z trzech elementów optycznych i jest achromatyczny. Zapewnia on dobrą jakość obrazu na obrzeżach obserwowanych obrazów. Jest on dodawany do droższych teleskopów niemieckiej firmy - Bresser Optik. Szkoda tylko że nie do wszystkich, bo jest dobrym okularem i pozwala na uzyskiwanie przyzwoitych obrazów. Jednym słowem - w miarę tani i dobry okular do wielu amatorskich zastosowań.

(iv) Okular Abbego - symetryczny. Okular składający się z czterech elementów optycznych, jest achromatycznym okularem, ale raczej nie spotykanym w ofertach firm. Dodawany jest standardowo do rosyjskich teleskopów TAŁ. Optycznie jest lepszym okularem od okularów Kellnera. Więc jeśli macie szansę nabycia - warto kupić.

(v) Okular Plössla - (oznaczenie PL) jest okularem składającym się z czterech elementów optycznych o bardzo dobrej jakości i stosunkowo dużym polu widzenia, bo wynoszącym ok. 50°. Jest achromatyczny. Nadaje się on do wszystkich obiektów i zapewnia bardzo dobry i ostry obraz na obrzeżach i w centrum pola widzenia. Jest wart polecenia nie tylko w teleskopach o większych obiektywach - lustrach, ale oczywiście również do mniejszych, takich, do których się nadaje (patrz na średnicę wyciągu okularowego). Jest dodawany w większości teleskopów firmy Meade i Celestron. Zapewnia on bardzo dobrą jakość obrazu i kontrast na całej powierzchni pola widzenia.

(vi) Okular Super-Plössl - (oznaczenie S-PL) jest kolejną generacją okularu Plössla. Przewyższa on ceną jak i jakością swego starszego brata: jego optyka jest bardziej dopracowana, co ma odzwierciedlenie w cenie, ale pozwala nam się rozkoszować bardzo dobrym obrazem na całej powierzchni i szerszym polem widzenia, bo 52-54°. To taki udoskonalony Plössl. Obydwa okulary możemy łatwo kupić, ceny jak na okular tej klasy są dosyć przystępne - w granicach od 100 zł (PL) do 250 zł (S-PL).

(vii) Orthoscopic, ortoskopowe Steinheila. Są to okulary czteroelementowe. Ich obraz jest bardzo dobry: ostry i - jeśli optyka jest w nim dobrze wykonana - będzie on nawet lepszy niż Plössl. Jednak w Polsce nigdy nie mieliśmy okazji się z nim spotkać. A szkoda. Okulary ortoskopowe są raczej przeznaczone do konkretnych celów - mianowicie dają bardzo dobry obraz podczas obserwacji Księżyca i planet. Z Mgławicami radzą sobie trochę gorzej.

(viii) Okular Erfle'a - to okular podchodzący pod zastosowania profesjonalne. Jego pole widzenia wynosi ok. 60-70° (więc przewyższa dwukrotnie pole widzenia okularu Huygensa). Przewyższa go jednak (również w Polsce) wielokrotnie ceną. Jakość takiego okularu jest prawie idealna. Okular Erfle'a składa się z dużej liczby elementów - pięciu soczewek. "Działa" on poprawnie przy każdej światłosile (podobnie jak PL i S-PL). Cena takiego okularu w firmie waha się w granicach 1000 zł. Ale okular ten nadaje się naprawdę dla osób które chcą się zajmować astronomią profesjonalnie.

(ix) Okulary Ultrawide i Super-Ultrawide (oznaczenia UWA i SWA), nowoczesna odmiana Erfle'a i Naglera. Są szerokokątnymi okularami profesjonalnymi, o budowie bardzo złożonej i skomplikowanej (obliczane i wykonane z wykorzystaniem najnowszych technologii). Ich pole widzenia wynosi ok. 80-90° i pokrywa pole widzenia oka ludzkiego (jak wiadomo pole widzenia oka nieruchomego wynosi - 90° od strony skroniowej, 60° od nosa, 50° od góry i 70° od dołu). Składają się one z około 9 elementów optycznych, ich jakość jest idealna. Nie ma sensu opisywać tutaj tych okularów, bo z tego, co wiadomo, ich cena wynosi więcej niż nie jeden amatorski teleskop - około 3000 zł, choć ostatnio troszkę się tu poprawiło i dobry SWA i UWA zaczynają się od 500-700 złotych. (dane i ceny za Sky&Telescope).



Popularne typy okularów dostępnych w Polsce Okulary do teleskopów astronomicznych Powyżej opisane okulary są to podstawowe okulary jakie możemy kupić w Polsce i na świecie. Godne polecenia są okulary Kellnera lub jeśli mamy więcej pieniędzy na teleskop to dodajmy te ok. 150 zł i kupmy sobie okular Plössla lub Super-Plössla. Dla osób mających duże teleskopy i zajmujących się astronomią niemal profesjonalnie (lub po prostu dla tych, którzy mogą sobie pozwolić na poważny wydatek) godnym polecenia jest okular Erfle'a lub nawet UWA i SWA. Reasumując, kupując okular, powinniśmy kupić najlepszy na jaki nas stać! Skąd wziąć okular do naszego, czasami z wielkim wysiłkiem kupionego lub skonstruowanego teleskopu? Do celów amatorskich nadają się okulary z lornetek, lunet i teodolitów. Są to z reguły okulary typu Kellnera. Okulary mikroskopowe (przeważnie Huygensa) nie dają takiego komfortu pracy, ze względu na małe pole widzenia. Jak już wiemy, klasyczny okular składa się z dwóch lub więcej soczewek, nie stosuje się pojedynczych soczewek ze względu na zjawisko krzywizny pola, o aberracjach różnego rodzaju nie wspominając. Można wprawdzie samemu próbować konstruować okulary, zwłaszcza te proste (Huygens, Ramsden, Symetryczne) ale bez wiedzy i dostępu do soczewek, jest to raczej problematyczne i nieopłacalne. Na sukces więc trudno liczyć.

Pole widzenia W powyższym tekście niejednokrotnie pojawiało się pojęcie pole widzenia. Jest ono podawane przez producentów jako wyjściowe i aby obliczyć jakie będziemy mieli prawdziwe pole widzenia w naszym teleskopi e musimy skorzystać z pewnego wzoru: właściwe pole widzenia = pole widzenia posiadanego okularu / powiększenie teleskopu z tym okularem. Mamy teleskop o ogniskowej 1000 mm i na przykład wkładamy okular Kellnera o ogniskowej 10 mm. Dzieląc ogniskową obiektywu (lustra) przez ogniskową okularu np. 1000/10=100. Czyli mamy powiększenie 100x. Teraz dzieląc pole widzenia podane przez producenta (w przypadku pola widzenia okularu Kellnera wynosi ono około 40 stopni) przez 100x (Pole=40/100) mam y wynik zaledwie 0,4°. Wstawiając zamiast okularu Kellnera okular Plössla o tej samej ogniskowej mamy już pole widzenia wynoszące 0,5 stopnia. Wbrew pozorom te 0,1 stopnia to nie jest tak mało. Jest to przecież 20% więcej obrazu widzianego i większa szansa na odnalezienie obiektu.

Wyciąg okularowy Wspomnieliśmy o polu widzenia, więc należy powiedzieć jak ważna jest średnica wyciągu okularowego. Standardem na świecie w teleskopach amatorskich jest średnica wyciągu 1,25" (cala) czyli 31,7 mm Spotyka się również wyciągi 24,5 mm (w małych teleskopach) - niestety, nie są one godne polecenia! Istnieje również wyciąg 2" czyli 50 mm, jest on jednak stosowany w profesjonalnych teleskopach. Średnica wyciągu okularowego ma znaczenie w naszych późniejszych obserwacjach gdyż im większa średnica wyciągu okularowego, tym (po zastosowaniu dobrego okularu) możliwe większe pole widzenia. Osobiście polecam tu droższy wyciąg o średnicy 31,7 mm Jeśli dokupujemy okulary to należy zwrócić uwagę do jakiego wyciągu okularowego są przystosowane. Zazwyczaj producent pisze np.: Okular SP-40mm/31,7. Mówi nam to , że jest to okular Super-Plössla o ogniskowej 40 mm przystosowany do teleskopu o wyciągu okularowym 31,7 mm. Wprawdzie istnieje możliwość zastosowania go do innych wyciągów, ale bez specjalnej przejściówki się nie obejdzie. Na szczęście nie jest ona droga i na tyle prosta, że zaprzyjaźniony tokarz spokojnie nam coś takiego dorobi z tworzywa lub aluminium. Powiększenie Przy omawianiu okularów nie sposób nie wspomnieć o powiększeniu. Jest ono bardzo ważne przy doborze właściwego okularu. Na początku tego tematu trzeba powiedzieć, iż istnieje pewna zasada której w zasadzie nie należy łamać. Czyli nie należy przekraczać podwójnej apertury wejściowej naszego teleskopu. Jeśli mamy teleskop o średnicy 100 mm to maksymalne powiększenie jakie możemy zastosować w naszym teleskopie wynosi 200x. Każde większe powiększenie będzie już nieefektywne - zmniejszymy jasność obrazu i nawet w dzień oglądając jakiś obiekt, będziemy mieli obraz tak ciemny, że nie będziemy w stanie go zidentyfikować. Prawa optyki są nieubłagane i zjawiska związane z falowym rozchodzeniem się światła dadzą znać o sobie. Osobiście radzę zostawić ok. 10% na wszelki wypadek (związany z jakością wykonania obiektywu lub lustra). Czyli kupując teleskop 150 mm nie rzucajmy się na maksymalne powiększenie 300x, tylko na powiedzmy 260x - 270x. Wydaje mi się, że jest to powiększenie bliskie granicznemu w tym teleskopie. I idiotyzmem jest dawanie powiększenia dla teleskopu o aperturze 150 mm - 800x (a tak robi pewna firma). Producent powinien wyposażyć nasz teleskop w co najmniej 2-3 okulary. Do uzyskania małego, średniego i dużego powiększenia. Barlowy Warto na koniec wspomnieć o soczewkach Barlowa. Są one na polskim rynku bardzo popularne. Powód jest prosty. Jeśli chcemy zastosować duże powiększenie w naszym teleskopie to nie zawsze znajdziemy okular o odpowiedniej ogniskowej, nie zawsze też ogniskowa naszego teleskopu pozwala na uzyskanie odpowiedniego wymiaru na błonie fotograficznej, fotografowanego ciała niebieskiego. Soczewka Barlowa, w zależności od rodzaju, zwiększa nam np. dwukrotnie powiększenie poprzez wydłużenie ogniskowej naszego instrumentu. Jednak nie należy zapominać, że zmniejsza również jasność wypadkową instrumentu. Dlatego trzeba wziąć to pod uwagę dobierając soczewkę Barlowa. Jeśli możliwości techniczne na to pozwalają, to lepiej przy obserwacjach wizualnych zastosować jeden zwykły okular o odpowiedniej ogniskowej (choć nie zawsze, bo jest to dobra metoda na zmniejszenie światłosiły przy obserwacjach jasnych planet wtedy gdy posiadamy instrument o dużej jasności). Na rynku obecnie jest bardzo dużo soczewek Barlowa. Jeśli już będziecie kupować soczewkę Barlowa to koniecznie achromatyczną i o średnicy przystosowanej do naszego wyciągu okularowego. O tym ile razy nam dany Barlow zwiększy obraz (czyli wydłuży ogniskową) mówi liczba na nim. Kiedy mamy w ofercie firmy soczewkę Barlow 2x/31,7 achromatyczna - mówi nam to, że jest to achromatyczna soczewka Barlowa wydłużająca dwa razy ogniskową teleskopu (czyli jeśli ogniskowa naszego teleskopu wynosi 1000 mm, to po dołączeniu Barlowa 2x otrzymamy wypadkową ogniskową 2000 mm, co w efekcie finalnym da nam dwukrotne zwiększenie otrzymywanego powiększenia z posiadanymi okularami). Z powyższego oznaczenia wiemy też, że soczewka ta przystosowana jest do wyciągu o średnicy 31,7 mm, która to (średnica) jest standardowym rozmiarem i pozwoli nam na stosowanie jej w teleskopach różnych producentów. Krzysztof Gaudy i Jarosław Pakieła <\td> <\tr>

   
         
     

<-  Haut de page  ->
 

    
 
Webmaster : Paweł Brzostowski (pepelito) | Š Design : LaCasaGoum.com